“OCD, the secretive disorder”. OCD, de verborgen disorder. Ik las het wel eens vaker in artikels die over dit onderwerp gaan. In feite is het iets wat je over alle, of toch het merendeel, van de psychologische disorders kan vertellen. Wij, die lijden aan een psychologisch probleem, lijden aan onze problemen en moeten elke dag weer strijd leveren tegen de disorder en haar symptomen. Maar voor de buitenwereld komen we perfect normaal over: men ziet ons niet in een rolstoel, men ziet geen verband, onze wondes zijn intern en emotioneel maar je hebt geen zichtbaar litteken. Een verborgen ziekte, ook omdat het soms lijkt alsof buitenstaanders het zo willen houden. Weinig mensen hebben echt inzicht in hoeverre een stevige depressie of een psychologische disorder impact heeft op iemand. Men ziet niet hoe je lijdt en strijd levert, dus in die zin is het ook op dat vlak een verborgen ziekte. Als ik kijk naar het stigma en taboesfeertje dat nog rond psychologische aandoeningen hangt, lijkt het er niet op dat psychologische ziektes snel een bekend thema zullen worden. De vicieuze cirkel is er nog steeds: mensen moedigen patiënten aan om hun ziekte te verbergen en een masquerade te spelen. Alsof je beschaamd moet zijn om wie je bent. Vertel vooral niemand dat je een bepaald psychologisch probleem hebt, krijgen nog steeds veel mensen te horen. Zo blijft het thema een taboe-onderwerp en wordt het stigma in stand gehouden, en dat zorgt dan weer voor nog meer mensen die niet openlijk over hun problemen kunnen spreken.
Nochtans, voor een verborgen disorder, is de impact niet min. Ik kan nu enkel namens mezelf spreken maar voeg al die kleine rituelen en angsten bij elkaar, gooi er de nodige depressies bij, en je komt bij een geheel dat behoorlijk emotioneel uitputtend is en de energie die je voor dingen die je graag doet wil gebruiken, opslorpt. Ik woon nu al 7 jaar in het buitenland en prijs me gelukkig al veel uithoeken van Europa te hebben gezien. Helaas had ik nog een stuk meer kunnen zien indien plannen niet voordurend verschoven werden omdat de OCD en angstaanvallen het simpelweg te vermoeiend maken emotioneel om je huis te verlaten en te doen wat je eigenlijk echt wil doen. Uitgeput nog voor je goed en wel begonnen bent.
Waarom zijn angststoornissen nu eigenlijk een verborgen ziekte? Omdat de rituelen vaak onopvallend zijn voor buitenstaanders, hoezeer ze ook het leven van de patiënt (ik gebruik dit woord niet graag maar soit) beheersen. Ik neem een greep uit mijn eigen ervaringen:
– alles wordt bij mij gesorteerd per rein of onrein. Smetvrees, een erg uitputtende vorm van OCD. Ik raak mijn eigen bezittingen niet aan als ik me onrein voel, of ga mezelf eerst onderwerpen aan een complex ritueel van reiniging. Goed, dit is uitputtend maar je raakt er wel doorheen. Maar wat als morgen de loodgieter even over de vloer komt? Hoe leg je uit dat vrienden niet welkom bij je thuis zijn? Hoe verklaar je iemand wat wel of niet aan te raken of in welke volgorde iets aan te raken?
– even ontspannend surfen houdt voor mij in: een leuk artikel schrijven of lezen, terwijl mijn favoriete muziek door de koptelefoon klinkt. Een mooie reisgids online, een artikel over kunst of politiek, met de vocalen van Heather Nova of de hemelse Arabische gezangen van Natacha Atlas die me even tot rust brengen. Helaas vindt deze ontspanning zich vaak plaats in een openbare bibliotheek of op de computer van een vriend. Thuis gaat de computer zelden aan, tenzij ik eerst een ruime reiniging heb ondergaan. En zelfs dan nog is het een spanning die doorheen mijn lichaam raast, waarbij vaak absurde angsten en controledwang opduiken. Heb ik echt niet dat verkeerde knopje ingedrukt? Heb ik mijn glas cola niet omgestoten over mijn toetsenbord? Heb ik per abuus geen bestand verwijderd? Dat “even controleren” duurt vaak erg lang en is erg uitputtend. Na een tijdje heb je er gewoon geen zin meer in en ga je meteen naar de bibliotheek in plaats van je eigen computer nog te gebruiken.
– Psychosomatiseren. Het klinkt eng, en dat is het ook. Het betekent dat een mentaal probleem of een angst zich via fysieke ongemakken uit. Bijvoorbeeld dat je krampen krijgt als je angsten voelt. Dit zorgt er voor dat je perfect normaal op je stoel kan zitten op het werk om plots helemaal te blokkeren. Niet dat je werkgever er iets van zal merken, want opnieuw is het iets dat vanbinnen zit. Maar iets dat er wel voor zorgt dat je concentratie geheel verdwenen is en je hele energie naar het vechten tegen die krampen gaat. Een simpel daguitstapje naar de Ardennen of even gaan shoppen in de de Nieuwstraat in Brussel: het klinkt eenvoudig, maar begin er maar eens aan als je constant ongemakken voelt en je van zodra je je huis verlaat al angstig wordt dat het toch weer niet zal lukken om geen ongemakken te ervaren tijdens je trip. Na een tijdje begint het te uitputtend te worden en ga je geplande activiteiten uitstellen. Maar opnieuw: niemand van de buitenwereld die er wat van merken zal.
Goed, het kan dus aardig je priveleven verpesten. En dan hebben we het nog niet over het werk gehad. Leg je overste maar eens uit dat je voor de 5e keer op een namiddag tijd je bureau moet verlaten om je handen nog maar eens te wassen. Leg maar eens uit dat je je echt té depressief voelt om te concentreren op het werk en dat het dus allemaal wat trager zal gaan vandaag. Leg maar eens uit dat je een half uur te laat kwam omdat je je trein miste door de rituelen die teveel tijd in beslag namen voor je het huis verliet. Onbegrip en ongeloof zijn je deel, en insinuaties dat je gewoon geen zin hebt in je werk of te lang in de kroeg hebt gehangen de dag voordien doen de ronde. Ja, ook dat is de tol van een disorder die inderdaad verborgen is. De muur van onbegrip waar je tegen moet opboksen kan soms heel frustrerend zijn.
Willen we die muur slopen, dan is er maar 1 uitweg: niet langer een masker dragen, niet langer “normaal” proberen doen, maar gewoon onszelf zijn en uitkomen voor ons probleem. Spreek er over, verberg je ware zelf niet. Waarom zou je ook? Is het dan iets om beschaamd over te zijn? Koos je er voor je geboorte voor om een genetisch probleem te hebben dat zo nu en dan voor een kleine kortsluiting zorgt? Wij hebben evenzeer dromen, emoties en wensen, net als alle “normale” mensen. We hebben geen reden om ons te schamen. Praat over wat je doorstaat, dan pas zullen ogen opengaan en zal de mentaliteit misschien veranderen.
Het woord “dromen” is nu gevallen. En dit is belangrijk: die dromen kunnen gerealiseerd worden. Zie je disorder als een hindernis, maar niet als iets onoverkomelijks. Enkele van de grootste genieën en succesvolste artiesten leidden aan depressies, manie, of angstproblemen. Het schilderij “The Scream” van Edvard Munch kwam er na een angstaanval die hem overviel. Enkele van de meest geniale muzikanten van de laatste decennia kampten of kampen met depressie. Vincent Van Gogh leed aan mentale problemen. Intussen zijn bijna alle kenners het er over eens dat zij meesterwerken hebben gerealiseerd. Wie in zichzelf gelooft en zijn anders-zijn aanvaardt, kan heus wel zijn wensen realiseren. In een hoekje zitten treuren heeft nog niemald ooit geholpen. Hoeveel kans geef je een autistisch iemand met klinische depressie en angstproblemen om helemaal alleen rond te zwerven door Europa? Men verklaarde me voor gek toen ik vertrok. Intussen kan ik enkel zeggen dat ik blij ben dat ik mijn droom heb nagestreefd, ondanks de hindernissen onderweg. Hoeveel kans had iemand Van Gogh gegeven om ooit erkend te worden als een genie? Tijdens zijn leven noemde men hem een vreemde zonderling, na zijn dood kreeg hij plots erkenning voor hetgeen hij realiseerde. Ik kan nog een resem voorbeelden opnoemen, van Emily Dickinson tot Morrissey, van Richard Ashcroft tot Edvard Munch. Hetgeen ze gemeen hadden: ze bewezen het ongelijk van ieder die beweert dat een disorder in de weg staat van je dromen na te streven.
De belangrijkste boodschap die iemand met problemen dan ook hoort te horen is: kruip niet in een hoekje en speel geen rol. Wees wie je bent, en doe wat je echt wil doen. En laat de onwetenden je vooral niet ontmoedigen.
Illusion of Purity is een kunstproject waar poëzie en public speeching gebruikt worden om het taboe rond psychologische problemen te proberen doorbreken. Introspectieve metaforische teksten over het leven met psychologische disorders alsook speeches aan universiteiten en andere educatieve instanties zijn de rode draad doorheen dit project, een solo-project van Gerrit met occasionele gastbijdrages. Meer informatie vindt U op www.illusionofpurity.com
This article appeared in Ups & Downs magazine. Ups & Downs is a Belgian organisation about manic depression. Visit their website at www.upsendowns.be
Illusion of Purity 